International Association of Educators   |  ISSN: 1309-0682

Orjinal Araştırma Makalesi | Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi 2024, Cil. 18(49) 31-63

Özel Eğitim Öğretmenlerinin Erken Müdahale Programlarına İlişkin Görüşleri

Berrin Akman, Irem Altunok Çal, Zehra Bilgen, Büşra Çelikel & Derya Vural

ss. 31 - 63   |  Makale No: MANU-2407-02-0007.R1

Yayın tarihi: Eylül 30, 2024  |   Okunma Sayısı: 4  |  İndirilme Sayısı: 15


Özet

Bu araştırmada erken müdahale programlarının önemli paydaşlarından biri olan özel eğitim öğretmenlerinin erken müdahale programlarının kapsamına dair görüşlerine, programlardaki rollerine, farkındalık durumlarına ve paydaş ilişkileri hakkındaki düşüncelerine yer vermek amaçlanmıştır. Özel eğitim öğretmenlerinin erken müdahale programlarına ilişkin görüşlerinin incelendiği çalışmada olgubilim deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunu, uygun örnekleme yöntemi ile seçilmiş olan, Türkiye’nin farklı illerinde çalışan 28 özel eğitim öğretmeni oluşturmuştur. Veriler, literatür taraması ve uzman görüşlerine dayalı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenler erken müdahalenin amaçlarına yönelik görüşlerinde, çocuğun yaşına uygun gelişimsel özellikler göstermesini sağlama amacı üzerinde durmuşlardır. Erken müdahalenin kazanımlarını ise, gelişimdeki kritik dönemlerin değerlendirilmesini sağlamak olarak vurgulamışlardır. Öğretmenler erken müdahale programlarının sahip olması gereken niteliklere yönelik önerilerinde aile eğitiminin sürecin merkezinde yer alması gerektiğini belirtmişlerdir. Araştırmada özel eğitim öğretmenlerinin erken müdahaleyi özel gereksinimli çocukların desteklenmesi olarak tanımladıkları bulunmuştur. Ancak erken müdahale daha geniş bir çerçeve içerisinde tüm dezavantajlı çocukları kapsamaktadır. Öğretmenler, aile ve sağlık personellerinin paydaşlar içerisinde olduğunu belirtmiş, özel eğitim öğretmenlerinin erken çocukluk dönemiyle ilgili daha nitelikli bir eğitim almalarını önermişlerdir. Ayrıca literatürle paralel olarak öğretmenler çok yönlü, kolay ulaşılabilir, çocuğu ve aileyi merkeze alan müdahale programlarının gerekliliği üzerinde durmuşlardır. Araştırma sonucunda, paydaşların nitelikli bir eğitim sürecinden geçmelerine, paydaşlar arasındaki iş birliğinin güçlendirilmesine, erken müdahaleye yönelik farkındalığın artırılmasına yönelik çalışmalar yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Özel Eğitim, Özel Eğitim Öğretmeni, Erken Çocukluk, Erken Müdahale Programları


Bu makaleye nasıl atıf yapılır?

APA 6th edition
Akman, B., Cal, I.A., Bilgen, Z., Celikel, B. & Vural, D. (2024). Özel Eğitim Öğretmenlerinin Erken Müdahale Programlarına İlişkin Görüşleri . Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 18(49), 31-63.

Harvard
Akman, B., Cal, I., Bilgen, Z., Celikel, B. and Vural, D. (2024). Özel Eğitim Öğretmenlerinin Erken Müdahale Programlarına İlişkin Görüşleri . Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 18(49), pp. 31-63.

Chicago 16th edition
Akman, Berrin, Irem Altunok Cal, Zehra Bilgen, Busra Celikel and Derya Vural (2024). "Özel Eğitim Öğretmenlerinin Erken Müdahale Programlarına İlişkin Görüşleri ". Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi 18 (49):31-63.

Kaynakça

    Akman, B., Karlıdağ, İ., & Özen, Z. Z. (2018). Okul öncesi öğretmen adaylarının erken müdahale kavramına ilişkin algıları. İlköğretim Online, 17(3), 1631-1643.

    Akoğlu, G. & Şipal, R. F. (2012). Düşük sosyo-ekonomik düzeydeki çocuklara yönelik erken müdahale yaklaşımları: Dünyadan ve Türkiye’den uygulamalar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(1), 173-184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsh/issue/48532/616005

    Aytekin, Ç. & Bayhan, P. (2016). Early intervention steps. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 2(2), 1-14.

    Bağlama, B., & Demirok, M. (2016). Determination of preservice special education teachers’ views on early childhood intervention. Cypriot Journal of Educational Sciences, 11, 213.

    Basu, S., Salisbury, C. L. and Thorkildsen, T. A. (2010). Measuring Collaborative Consultation Practices in Natural Environments. Journal of Early Intervention, 32(2), 127-150.

    Bayhan, P. & Taştekin, E. (2015). Avrupa'da erken müdahale programları. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 20-29.

    Bayındır, N. (2021). Risk altındaki çocukların tespiti ve korunmasına yönelik öğretmen adaylarının görüşleri. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (28), 187-202.

    Baykoç Dönmez, N. (2014). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. N. Baykoç Dönmez (Ed.), Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim (ss.19-27). Eğiten Kitap.

    Bella, J. M., Mahoney, G. (1998). An examination of the effects of family-centered early intervention on child and family outcomes. Topics in Early Childhood Special Education, 18(2), 83-94. https://doi.org/10.1177/027112149801800204

    Berrueta-Clement, J. R., Schweinhart, L. L., Barnett, W. S., Epstein, A. & Weikart, D. (1986). Changed lives: Perry preschool programme on youths through age 19.M. F. Hechinger, (Eds.), Better start: New choices for early learning (pp.11-40). Wallker Company.

    Blackman, J. (2002). Early intervention: A global perspective. Infants and young children, 15(2), 11-19. https://journals.lww.com/iycjournal/Abstract/2002/10000/Early_Intervention__A_Global_Perspective.4.aspx

    Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (10.Baskı). Pegem Akademi.

    Birkan, B. (2002). Erken özel eğitim hizmetleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 3(2), 99-109.

    Chang, F., Early, D., & P.J, W. (2005). Early childhood teacher preparation in special education at 2- and 4year ınstitutions of higher education. Journal of Early Intervention, 27, 110-124.

    Côté, S., Orri, M., Tremblay, R. E., & Doyle, O. (2018). A multicomponent early intervention program and trajectories of behavior, cognition, and health. Pediatrics141(5). 

    BIBLIOGRAPHYCreswell, J. (2017). Araştırma deseni Nitel, Nicel ve Karma yöntem yaklaşımları (S. B. Demir, Çev.; 3.Baskı). Eğiten Kitap.

    Çelebioğlu, Ö. (2017). Hayata eşit başlangıç için erken müdahale. E. Aktan Acar (Ed.), Erken çocukluk eğitimi mozaiği: büyük düşünceler/fikirler, modeller ve yaklaşımlar (ss. 130-147). Nobel Yayın.

    Çelik, S. (2018). Özel gereksinimli çocukların erken müdahaleden okul öncesine geçiş süreçlerinin biyoekolojik sistemler kuramına dayalı olarak incelenmesi: bir geçiş modeli önerisi [Yayımlanmamış doktora tezi] Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

    DeCoster, D. (2009). Early intervention in the home for children under the age of three with developmental delays: An in-depth examination of the interactions between service providers and family members [Unpublished master’s dissertation]. California State University.

    Değirmenci, G. & Karahisar, S. (2015). Erken Müdahale Programlarında Aile Merkezli Uygulamalara Örnek Bir Model: National Early Intervention Longitudinal Study (NEILS), ABD). Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, Uluslararası Katılımlı 3. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Kongre Kitabı.

    Demiröz. K. (2021). Erken çocukluk özel eğitiminde aile ve personel iş birliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

    Doğaroğlu, T. & Bapoğlu Dümenci̇, S. (2015). Sınıflarında kaynaştırma öğrencisi bulunan okul öncesi öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi ve erken müdahale hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1(2), 460-473.

    Er-Sabuncuoğlu, D. M., & Diken, I. (2010). Early childhood ıntervention in Turkey: Current situation, challenges and suggestions. International Journal of Early Childhood Special Education, 2, 149-160. https://eds.s.ebscohost.com/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=d72aab96-713b-4195-bf92-d3753c3db644%40redis

    Foster, T. D., Decker, K. B., Vaterlaus, J. M., & Belleville, A. (2020). How early intervention practitioners describe family‐centred practice: A collective broadening of the definition. Child Care Health and Development (Print)46(3), 268–274. https://doi.org/10.1111/cch.12749

    Glascoe, F. P., & Dworkin, P. H. (1995). The role of parents in the detection of developmental and behavioral problems. Pediatrics, 95(6), 829-836. https://doi.org/10.1542/peds.95.6.829

    Gözütok, F. D. (1991). Öğretmenlerin ve öğrencilerin algılarına göre mesleki davranışların değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24(2), 405-409.

    Guion, L. A. (2002). Triangulation: Establishing the validity of qualitative studies. University of Florida. https://sites.duke.edu/niou/files/2014/07/W13-Guion-2002-Triangulation-Establishing-the-Validity-of-Qualitative-Research.pdf

    Güneysu, S. (2001). Neden erken çocukluk eğitimi? Çoluk Çocuk Aylık Anne Baba Eğitimci Dergisi, 1(2), 22-23.

    Güven, Y. (2015). Özel eğitime giriş. A. Kulaksızoğlu (Ed.), Farklı gelişen çocuklar (ss. 45-81). Nobel Yayınevi.

    Hannigan, L. J., Pingault, J. B., Krapohl, E., McAdams, T. A., Rijsdijk, F. V. ve Eley, T. C. (2018). Genetics of co-developing conduct and emotional problems during childhood and adolescence. Nature human behaviour, 2(7), 514-521. https://doi.org/10.1038/s41562-018-0373-9

    Harley, A. (2012). The sustainability of reading recovery intervention on reading achievement of students identified as at-risk for early reading failure [Unpublished doctoral dissertation]. Nebraska University.

    Heckman, J. J. (2007). The economics, technology, and neuroscience of human capability formation. Proceedings of the National Academy of Sciences, 104(33), 13250-13255. https://doi.org/10.1073/pnas.0701362104

    Hong, S. B., & Reynolds-Keefer, L. (2014). Transdisciplinary team building: strategies in creating early childhood educator and health care teams. International Journal of Early Childhood Special Education, 5, 30-44. https://eds.s.ebscohost.com/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=d5629ae5-902a-427b-8ec2-34dd2cd8a0c6%40redis 

    Johnson, A. D. (2006). The effects of early education on children in poverty. Education and Poverty in an International Context, 4, 14-18. https://repub.eur.nl/pub/34977/EPICvolume_4.pdf#page=24

    Kağıtçıbaşı, Ç., Sunar, D. ve Bekman, S. (2001). Long-term effects of early intervention: Turkish low-income mothers and children. Journal of Applied Developmental Psychology, 22(4), 333-361. https://doi.org/10.1016/S0193-3973(01)00071-5

    Kalek, D. (2008). The effectıveness of a famıly-centered early ınterventıon program for parents of chıldren wıth developmental delays ages 0 through 3 [Unpublished doctoral dissertation].  Pepperdine University.

    Karaoğlu, M. (2011). Başarıya ilk adım erken müdahale programının 5-6 yaş grubu çocuklarının problem davranışlarına, sosyal becerilerine ve akademik etkinliklerle ilgilenme sürelerine olan etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi] Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

    Kardeş, S. & Akman, B. (2020). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin ve kurum yöneticilerinin erken müdahale programlarına ilişkin algılarının incelenmesi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi (YYU Journal of Education Faculty), 17(1), 295-317.

    Karoly, L., Kilburn, R. & Cannon, J. (2005). Early childhood interventions proven results, future promise. RAND Corporation.

    Kasprzak, C., Hebbeler, K., Spiker, D., McCullough, K., Lucas, A., Walsh, S., Swett, J., Smith, B. J., Kelley, G., Whaley, K. T., Pletcher, L., Cate, D., Peters, M., Ayankoya, B. C., & Bruder, M. B. (2020). A state system framework for high-quality early ıntervention and early childhood special education. Topics in Early Childhood Special Education, 40(2), 97-109.

    Keilty, B. (2010). The early intervention guidebook for families and professionals: Partnering for success. Teachers College Press.

    Lohse, T., Lutz, P. & Thomann, C. (2013). Redistributional consequences of early childhood intervention. The European Journal of Health Economics, 14, 373-381. https://doi.org/10.1007/s10198-012-0381-z

    McWilliam, R. A. (2016). Birth to three: early intervention. B. Reichow, B. A. Boyd, E. E. Barton, & S. L. Odom (Ed.), Handbook of early childhood special education (s. 75-88) içinde. Springer eBooks.  https://doi.org/10.1007/978-3-319-28492-7_5

    Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2. Edition). Sage Publications.

    Oktay, A. (1999). Yaşamın sihirli yılları: okul öncesi dönem (1.Baskı). Epsilon.

    Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018, 7 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 30471). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm

    Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2020). https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/
    2020_06/24163215_ozel_eYitim_yonetmeliYi_son_hali.pdf

    Özsoy, Y., Özyürek, M. & Eripek S. (1998). Özel eğitime giriş (9. Baskı). Karatepe Yayınevi.

    Pala, Ş. (2022). Erken çocukluk müdahale programlarının ailelerin ve çocukların üzerindeki sosyal, duygusal, finansal ve eğitsel yararlarının incelenmesi: Bir derleme çalışması. Social Sciences Studies Journal (Sssjournal): (Online)100(100), 2455–2464. 

    Picki, G., Holzinger, A. & Koop-Sixt, S. (2016). The special education teacher between the priorities of inclusion and specialisation. International Journal of Inclusive Education, 20(8), 828-843.

    Rakap, S., Kalkan, S., & Balıkcı, Ş. (2020). Erken müdahale ve erken çocuklukta Özel Eğitim Alanında Tavsiye Edilen Uygulamalara (TEdU) ilişkin Türk paydaşların bakış açılarının incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi4(3), 665–681. 

    Rous, B., Myers, C. T. & Stricklin, S. B. (2007). Strategies for supporting transitions of young children with special needs and their families, Journal of Early Intervention, 30(1), 1-18.

    Sarıbaş, S. & Babadağ, G. (2015). Temel eğitimin temel sorunları. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 3(1), 18-34.

    Sazak Pınar, E. (2006). Dünyada ve Türkiye’de erken çocukluk özel eğitiminin gelişimi ve erken çocukluk özel eğitim uygulamaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 7(2) 71-83.

    Seyhan, B. & Gültekin Akduman, G. (2015). Ulusal yasalar ve yönetmelikler ile uluslararası sözleşmeler açısından engelli çocukların eğitim hakkı. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1(2), 153-160.

    Schweinhart, L. J. (2003). Benefits, costs and explanations of the High/Scope Perry Preschool Program. Paper presented at TheMeeting of the Society for Research in Child Development, Tampa, FL, April. https://eric.ed.gov/?id=ED475597

    Sola, C. & Diken, İ. H. (2008). Gelişimsel gerilik riski altındaki prematüre ve düşük doğum ağırlıklı çocuğa sahip annelerin gereksinimlerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 9 (02), 21-39.

    Sucuoğlu, B. (2002). Özel eğitim ve erken eğitim programları. Çoluk Çocuk Dergisi, 3(14), 25-27.

    Temiz, N. & Akman, B. (2015). Erken çocukluk döneminde erken müdahale konusunda bilim insanlarının bilgi, tanımlama ve rolleri ile ilgili değerlendirmeleri. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 30-47. https://dergipark.org.tr/en/pub/husbfd/issue/7893/103871

    Tomris, G., & Çelik, S. (2022). Erken çocukluk özel eğitimi: kuramsal ve yasal temeller, dünya’daki ve Türkiye’deki son eğilimler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi23(1), 243–269. 

    Tufan, M. & Yıldırım, Y. (2013). Okul öncesi öğretmenlerinin erken müdahale ve kaynaştırma kavramları hakkındaki bilgi düzeylerinin ve özel gereksinimli çocuklar için yaptıkları öğretimsel uyarlamaların incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 2(4), 1-13. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/48680 

    Türkkent, E. & Özer, M. (2023). Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireyler İçin (0-36 ay) Erken Çocukluk Özel Eğitim Öğretim Programı: Ebeveynlerin program ve sürece yönelik deneyimlerinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi20(1), 304-331. 

    Uyanık, F. (2018). Özel eğitim öğretmenlerinin yöneticilerine yönelik algıladıkları etkili liderlik özellikleri ve okula bağlılık düzeylerinin iş motivasyonlarıyla ilişkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

    Uysal, H. & Akman, B. (2015). Erken müdahale programlarının erken çocukluk eğitimindeki rolü: erken çocukluk eğitimine yapılan yatırım geleceğe yapılan yatırım mıdır? Turkish Studies, 10(3), 1053-1068.

    Quah, M. (1998). Early intervention for preschoolers with mild. Early Child Development and Care, 144(1), 101-111. https://doi.org/10.1080/0300443981440111

    Warren, J. D., Vialle, W. & Dixon, R. M. (2016). Transition of children with disabilities into early childhood education and care centers. Australasian Journal of Early Childhood, 41(2), 18-26. https://doi.org/10.1177/183693911604100204

    Warr-Leeper, G. A. (2001). A review of early intervention programs and effectiveness research for environmentally disadvantaged children. Journal of Speech-Language Pathology and Audiology, 25(2), 89-102. https://cjslpa.ca/files/2001_JSLPA_Vol_25/No_02_41-124/Warr-Leeper_JSLPA_2001.pdf

    Wright, P. W. D. (2008). Early intervention: (Part c of idea). Articles, Cases, Resources, Info & Support from Wrightslaw http://www.wrightslaw.com/info/ei.index.html

    Yavuzer, H. (2015). Çocuğunuzun ilk altı yılı (33. Baskı). Remzi Kitabevi.

    Yazıcı, D. N. (2018). Keyhole erken müdahale programının ebeveyn ve çocuk çıktıları üzerindeki etkisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

    Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Seçkin Yayınevi.

    Yıldırım, O., Ünsal, N. & Tolunay, B. (2015). Özel eğitim öğretmenlerinin hizmet içinde yetiştirilme düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (15), 259-274. https://www.acarindex.com/pdfler/2703-6383.pdf

    Zwaigenbaum, L., Bauman, M. L., Choueiri, R., Kasari, C., Carter, A., Granpeesheh, D., Mailloux, Z., Newschaffer, C., Robins, D., Smith Roley, S., Wagner, S., Wetherby A. ... & Pierce, K. (2015). Early intervention for children with autism spectrum disorder under 3 years of age: recommendations for practice and research. Pediatrics, 136(1), 60-81. https://doi.org/10.1542/peds.2014-3667E